سلام یک تحیت بزرگ اسلامی :

تا آنجا که می دانیم تمام اقوام جهان هنگامی که بهم می رسند برای اظهار محبت به یکدیگر نوعی تحیت دارند که گاهی جنبه لفظی دارد و گاهی به صورت عملی است که رمز تحیت می باشد دراسلام نیزسلام یکی از روشن ترین تحیتها است بنابراین طبق آیه 86 سوره نساء همه مسلمانان موظفند که سلام را به طور عالیتر و یا لااقل مساوی جواب گویند.سلام کردن یک نوع اعلام دوستی و صلح و ترک مخاصمه و جنگ محسوب می شود . (تفسیر نمونه ،ج 4 ،ص 43 ).
معنی سلام را این گونه نوشته است :(مصدر ) اسم ازتسلیم / تحیت /پیروی و اطاعت / و درآیه ( السلام علی من اتبع الهدی ) یعنی کسی که پیروی کند خدا با هدایت او را سالم می دارد از عذاب و غضبش / سلام از اسماء خدا است زیرا سلامت است خدا ازهرنقص و عیب ونابودی /دارالسلام یعنی بهشت ( المنجد،ص 347 )
درمورد معنی سلام آمده است که :سلام مصدر است به معنی بی گزنند شدن از عیب یا آفت رهیدن و نجات یافتن پاکی و رهایی ازعیب .( فرهنگ عمید، ص 1220 )

سلام در قرآن :

در قرآن 42مرتبه این کلمه در آیات آمده است که معانی گوناگون دارند.

سلام یکی از نام های خدا:

(هو الله الذی لا اله الا هو الملک القدوس السلام ... )(حشر22 ) . اوست خدای یکتا که معبودی جزاو نیست فرمانروا منزه ازهرعیب سلامت بخش ... دراین آیه منظورازسلام این است که کسی که با سلام و عافیت برخورد می کند نه با جنگ و ستیز و یا شر و ضرر و خداوند هیچگونه ضرری به خلق نمی زند چون سلام است .

سلام ازطرف خدا :

سلام سخن خداست (سلام قول من رب الرحیم )(یس - 85 )درچندین آیه خداوند به پیامبران سلام نموده است :
(سلام علی نوح فی العالمین )
درمیان جهانیان برنوح سلام باد . ( صافات - 97 ) .
(سلام علی ابراهیم ) درود و سلام برابراهیم
(صافات - 109 ) .
(سلام علی موسی و هارون )
درود و سلام برموسی و هارون (صافات- 021 ) .
(سلام علی آل یاسین )
سلام و درود برآل یاسین (صافات - 031 ).
البته آل یاسین منظور اهل بیت عصمت می باشد با توجه به این آیه از سوره یس که می فرماید :
(یس و القرآن الکریم انک لمن المرسلین ) چون یاسین نام پیامبراست پس آل یاسین اهل بیت پیامبرمحسوب می شود .(باقری ،1382،ص 13 ) .
(وسلام علی المرسلین )
سلام برهمه فرستادگان (صافات -181 ).
(وسلام علیه یوم ولد و یوم یموت و یوم یبعث حیا )
(و سلامی شایسته بر او باد روزی که متولد شد و روزی که می میرد و روزی که زنده برانگیخته می شود (مریم - 15 ).
این سلام خدا به حضرت یحیی (ع ) است . از این آیه مشخص می شود که سلام و درود فرستادن براولیای خدا مخصوص زمان حیات آنان نیست و سلام کردن نشانه ی کوچکی نیست زیرا خدای بزرگ هم سلام می کند .(تفسیرنور/ 24 ).
(قل الحمدلله و سلام علی عباده الذین اصطفی الله خیرا ما یشکرون )(نمل -59 )
بگو سپاس برای خداست و سلام بر آن بندگانش که آنان را برگزید.

دستورسلام کردن پیامبر :

(و اذا جائک الذین یومنون بایاتنا فقل سلام علیکم )(انعام -54 )
وهرگاه کسانی که به ما ایمان دارند نزد تو آیند پس بگو سلام برشما .

سلام فرشتگان :

(سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار)( رعد -24 ) فرشتگان هنگام دیدار بهشتیان به آنان می گویند بخاطر استقامتی که کردید درود بر شما پس چه نیکوست سرای آخرت .
دردنیا هنگام قبض روح ملائکه به مومن سلام می کنند و تسکین و آرامش به محتضر می دهند و تمام غم ها و عقده ها را از دل مضطری که دیگر راه به جایی ندارد و در سکرات موت قرار گرفته است و هول و هراس این مسافرت دروجودش سنگینی می کند و امیدش ازهمه جا قطع شده است می زداید و به او آرامش می دهند.(باقری، 1382 ،ص 16)
(قال لهم خزنتها سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین )
(زمر-73 )... نگهبانان بهشت می گویند سلام بر شما پاک و پسندیده بودید پس داخل شوید درحالی که جاودانه خواهید بود . انسانهای با اعمال صالح دردنیا شهرشان طیب و البلدالطیب مساکن پاکیزه، روزیشان از طیبات، گفتارشان پاک و تابناک، خوراک حلال وطیب و از خدا نسل و ذریه طیب نیز درخواست می کنند و سرانجام سرای طیب و طاهررا نصیب خود می کنند که با سلام و تحیت فرشتگان برآن وارد می شوند و زندگی زیبا و جاودان خویش را آغاز می نمایند.( لقمانی، 1385، ص 84 ).
(الذین تتوفاهم الملائکه طیبین یقولون سلام علیکم ادخلو الجنه بما کنتم تعملون )(نحل -23 )
به آنان که پاک کند فرشتگانی که جانشان را می ستانند می گویند سلام برشما به پاداش آنچه انجام دادید به بهشت داخل شوید. دراین آیه اشاره به این دارد که ملائکه به اذن خدا و در فاعلیت خدا جانها را می گیرند و به انسانهای پاک سلام می کنند و مژده بهشت می دهند. (صادقی ،1385،ص 96 ).
ازاین آیه معلوم می شود که سلام کردن شعار آسمانی است و درسلام دعا سلامتی و امنیت وجود دارد.(تفسیرنور/ 24 ).

سلام اهل بهشت به یکدیگر :

(تحیتهم فیها سلام ...)
درقیامت به هرسو بنگری سلام است و بهشتیان اهل صفا وصمیمیت و سلام اند نه نزاع و قهر(ابراهیم -23 ).
(تحیتهم یوم یلقونه سلام ...تحیت آنان در روزی که خدا را ملاقات می کنند سلام است سلام درود بهشتی و بهشتیان است (تفسیرنور )(احزاب -44 ).
(... ونادوا اصحاب الجنه ان سلام علیکم ) و ندا می دهند اصحاب بهشت که سلام بر شما باد (اعراف -64 ).
(اولئک یجزون الغرفه بما صبروا و یلقون فیها تحیه و سلاما )
آنان (بندگان رحمت )بخاطر آنکه صبرکردند غرفه های بهشتی داده می شوند و در آنجا با تحیت و سلام گرم روبرو خواهند شد (فرقان / 75 ).سلام دراین آیه مراد هرچیزی است که درآن ترس و پرهیزنباشد (المیزان ،ج 30 ،ص 78 ).
(دعواهم فیها سبحانک اللهم و تحیتهم فیها سلام ... )(یونس /10 ) . دعا و نیایش آنان دربهشت خدای تو پاک و منزهی است و درودشان آنجا سلام است . سلام کلام اهل بهشت است و دربهشت سلام فضای همه جا را پرمی کند ازسوی خدا از سوی بهشتیان به خدا و ازسوی بهشتیان نسبت به یکدیگر(تفسیرنور/ 24 ).
(لایسمعون فیها لغوا الا سلاما ... )
درآنجا سخن بیهوده نمی شنوند و گفتارشان جزسلام نیست.(مریم /62 ).
(فسلام لک من اصحاب الیمین )
پس سلام برتو از طرف اهل یقین(که همه قرینان تو و رفقای تو هستند )(واقعه /91 ) . (لا یسمعون فیها لغوا و لا تاثیما الا قیلا سلاما سلاما )(واقعه /62 ) . دربهشت نه سخن بیهوده می شنوند و نه تهمت گناه هرچه هست سلام است و سخن سالم بهشت سرای سلام وسلامتی است.( تفسیرنور/ 24 ).

سلام نام بهشت :

(لهم دارالسلام عند ربهم .. )
سرای سلامت نزد پروردگارشان تنها برای آنان است ...(انعام /721 )
پس دربهشت خشونت ،رقابت ،حسرت ،تهمت ،حسد، کینه ،دروغ ،اندوه وهیچگونه مرض و مرگ و فقرراهی ندارد.(تفسیرنور/42 ).
(و الله یدعوا الی دارالسلام ... )
و خداوند مردم را به سر منزل سلامت و سعادت بهشت می خواند.(یونس /52 ) . دارالسلام یکی از نامهای بهشت است زیرا آنجا کینه ای دردلها نیست تا جنگ و جدال و بهره کشی پیش بیاید.سلام نام خداست و دارالسلام یعنی جواررحمت الهی و جانی که کلام و درودشان سلام است و از خدا هم به آنان سلام می شود.سلامتی دنیا گذرااست ولی سلامت آخرت پایداراست .(تفسیرنور/42 )

سلام درادیان دیگر :

(اذا دخلوا علیه فقالوا سلاما قال انا منکم وجلون ) (حجر/ 25 )
آنگاه که براو وارد شده و سلام کردند ابراهیم / 41 :
گفت :همانا ازشما بیمناکیم . (اذ دخلوا علیه فقالوا سلاما قال سلام قوم منکرون )(ذاریات /52 )
آنگاه که میهمانان ابراهیم براو وارد شدند و سلام گفتند ابراهیم درپاسخ گفت :سلام شما را نمی شناسم .
(... قد جئناک بآیه من ربک و السلام علی من اتبع الهدی )(طه /74 )
البته ما با معجزه ای ازپروردگارت (خطاب به فرعون ) به سوی تو آمده ایم و درود بر کسی که هدایت را پیروی کند.
(ولقد جائت رسلنا ابراهیم بالبشری قالوا سلاما قال سلام ... )( هود /96 )
همانا فرستادگان ما که به صورت انسان بودند گفتند به ابراهیم سلام و ابراهیم نیزگفت سلام . سخن را باید با سلام آغاز کرد .سلام یک شعارآسمانی و شیوه ای ملکوتی است . سلام را به نحو بهتر باید جواب داد (تفسیر نور/ 42 ).
(قال سلام علیک ساستغفرلک ربی انه کان بی حفیا )( مریم /74 )
ابراهیم گفت :سلام برتو به زودی از پروردگارم برای تو آمرزش می خواهم زیرا او همواره نسبت به من بسیارمهربان بوده است . حضرت ابراهیم (ع ) همواره دربرابر تهدید با سلام و دعا برخورد می کند.(سیدی ،1377 ،ص 130 ).
(و السلام علی یوم ولدت و یوم اموت و یوم ابعث حیا )(مریم /33 ) حضرت عیسی (ع ) به خود سلام می کند و درود برمن روزی که زاده شدم و روزی که می میرم و روزی که زنده برانگیخته می شوم . دربعضی موارد سلام به خود و تجلیل از خودلازم است (تفسیرنور/42 ).

سلام به معنی سلامتی :

(قلنا یا نارکونی بردا و سلاما ... )
گفتم ای آتش برابراهیم سرد و سلامت باش (انبیاء /96 ) .
(ادخلوها بسلام آمنین ... ) با سلامت و امنیت به باغها وارد شوید ( خطاب به بهشتیان )(حجر/64 ).
( قیل یا نوح اهبط بسلام منا و برکات علیک و علی امم ممن معک )(هود/84 )
خطاب شد ای نوح اینک با سلامتی از جانب ما و برکسانی بر تو و برتمام امتهایی که با تو هستند فرود آی.
(یهدی به الله من اتبع رضوانه سبل السلام ... )( مائده /61 )
خداوند به برکت آن کسانی را که از خشنودی او پیروی کنند به راههای سلامت هدایت می کند .
«منظورازسبل السلام درآیه جاده های سلامت یعنی سلامت فرد سلامت اجتماع سلامت روح و جان سلامت خانواده و سلامت اخلاق می باشد .(تفسیرنمونه، ج 4 ،ص 323 ).
(سلام هی حتی مطلع الفجر) شب تا طلوع فجرسراسرسلام و درود است . (قدر/5 )
«مراد ازسلام درآیه لطف و عنایت ویژه الهی نسبت به بندگان درشب قدراست که سلامت و رحمت و برکت را به دنبال دارد و باب نقمت و عذاب را می بندد زیرا کلید و وسوسه شیطان درآن شب موثر واقع نشود . شب قدر، شب سلامت فکر و روح آدمی و تعالی به سوی خداوند سلام است .(تفسیرنور/24 ) آن شب ،که تاسپیده دمان؛همه ی آنات و لحظات آن درود است و سلام و رحمت است و سلامت و ایمنی است و فرخندگی (حکیمی ،1385، ص 125 ) .
(ادخلوها بسلام ذلک یوم الخلود )وارد شوید به سلامت به بهشت این روز برای شما جاودانه است (ق /34 ).

سلام به معنی وداع وخداحافظی :

سلام درفرهنگ عرب دو موقع دارد1 -هنگام ورود و ملاقات 2 -هنگام خروج و خداحافظی مثل پایان نماز که می گوییم (السلام علیکم و رحمه الله و برکاته ). ( فاصفح عنهم و قل سلام فسوف یعلمون )پس ازآنان روی بگردان و بگو بدرود در آینده خواهید فهمید
(سلام به معنی متارکه وخداحافظی ) (زخرف /89 )
(... و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما ... ) و هنگامی که جاهلان آنها را مخاطب می سازند به آنها سلام می گویند.(فرقان /63 ) «دراین آیه سلام نشانه بی اعتنایی توام با بزرگواری است نه ناشی ازضعف ».
سلام وداع گفتن است با سخنان بی رویه جاهلان، نه سلام تحیت که نشانه محبت، پیوند و دوستی است و سلامی که نشانه حلم و بردباری و بزرگواری است . (تفسیرنمونه ،ج 15، ص 149 ).
( ... سلام علیکم لانبتغی الجاهلین ... )
سلام وداع ما برشما باد ما به سراغ جاهلان نمی رویم (قصص /55 ).

سلام دراحادیث و روایات :

«در روایات اسلامی تاکید زیادی روی سلام شده است تا آنجا که ازپیامبر اکرم ( ص ) نقل شده :(من بدا بالکلام قبل السلام فلا تجیبوه )کسی که پیش ازسلام آغاز به سخن کند پاسخ او را نگویید .»
ازامام صادق (ع ) نقل شده که خداوند می فرماید :(البخیل من یبخل بالسلام ) بخیل کسی است که حتی ازسلام کردن بخل ورزد.
امام باقر(ع ) :( ان الله عزوجل یحب افشاء السلام )خداوند افشاء سلام را دوست دارد . منظورازافشای سلام ،سلام کردن به افراد مختلف است .(تفسیرنمونه ،ج 4 ،ص 43 ) .
عن النبی (ص )(انه کان یسلم علی الصغیر و الکبیر)ازصفات پسندیده پیامبراسلام این بود که به تمام مردم ازصغیرو کبیرسلام می کرد . (علاء الدین ،1385 ،ص 87 ).
«انس ابن مالک می گوید:رسول اکرم در رهگذری با چند کودک خردسال برخورد نمود به آنها سلام کرد و طعامشان داد.» مردی با امام حسین (ع ) برخورد و دراولین کلام از حضرت احوالپرسی کرد و ازخداوند برای آن جناب عافیت خواست. و آن حضرت در جواب فرمود :سلام قبل ازسخن گفتن است خدایت عافیت دهد . به کسی اجازه سخن ندهید تا سلام کند(فرید، 1365 ،ص 78 ).
امام حسین (ع )(البخیل من بخل بالسلام ) بخیل کسی است که به سلام کردن بخل ورزد ( فرید ،1362، ص 342 ).
امام باقر(ع ) می فرماید:تواضع این است که به نشستن درآنجا که شأنش نیست راضی باشد و به هرکه رسیدی سلام کنی و مجادله نکنی گرچه برحق باشی (همان، ص 354 ).
امام جعفرصادق (ع ):(السلام تطوع والرد فریضه )سلام کردن مستحب است و جوابش واجب.
امام جعفرصادق (ع )(من بدا بکلام قبل سلام فلا نجیبوه )هرکس سلام نکرده سخن گفت پاسخش ندهید.
امام جعفرصادق (ع ) می فرماید:کمال تحیت برای مقیم، دست دادن وتمامیت سلام کردن به مسافری که آمده هم آغوش شدن است (همان، ص 374 ).

سلام در زیارات :

آغاز تمام زیارات با سلام است چه رسد به اینکه محل زیارت قبورپیامبربا یکی ازائمه بزرگوارباشد چرا که ما عقیده داریم (تسمعون کلامی و تردون سلامی )آنها صدای ما را می شنوند و پاسخ سلام ما را می دهند .«زیارت امام علی (ع ) شامل سلامهای خدا ،ملائکه ،انبیاء ،بندگان صالح و جمیع شهدا و صدیقین است به حضرت علی (ع )پس :»سلام خدا برای امام رتبه است ومقام .سلام ملائکه هدیه است وحسنه .
سلام زائراقرارو احترام و تقرب است .زیرا پیامبرنورفرمودند:(ان اولی الناس بالله و برسوله من بدا بالسلام .) و اعتلاء،نام مقدس الله و افشاء نام رب العالمین درمحیط نورانی و منورو تربت پاک امام .پیامبر(ص )فرمودند :(ان السلام اسم من اسماء الله تعالی فافشو بینکم ) (باقری ،1382 ،ص 12 ) «درآداب زیارت عاشورا این است که زائر ابتدا زیارت و سلامی و لعنی بردشمنان ابی عبدالله ولو مختصربنماید و پس ازبجا آوردن دو رکعت نمازو صد تکبیرشروع به خواندن زیارت عاشورا با صد لعن و صد سلام کند و با دعاء سجده به پایان رساند.
امام صادق (ع )به صفوان می فرمایند:براین زیارت مواظبت کن و این دعا را بخوان پس به درستی که من ازطرف خدای تعالی برای هر کس که از نزدیک یا دوربه این زیارت، زیارت کند و به این دعا،دعا نماید.ضمانت می کنم که زیارت او قبول شود و سعی او با پاداش داده شود، و سلام او به حضرت ابی عبدالله برسد،و مانعی برای او نباشد و حاجت او از جانب خداوند هرقدر که بسیار و بزرگ باشد ،برآورده شود و ازآن محروم نگردد.(فقیه ایمانی، 1383 ،ص 190 )
پس می بینیم که زیارت عاشورا پس از سلام های اول دعا درپایان نیزصد سلام دارد . به همین ترتیب دیگرزیارت ها نیزشامل سلام هایی به عناوین مختلف هستند و ما ازذکر آنها خود داری می کنیم .

سلام درنماز :

همانطورکه همه می دانند درسلام پایانی نماز نیزسه سلام است وهرسلام معنی خاصی دارد.
امام صادق (ع) فرموده معنای خواندن سلام درآخرنمازمان یعنی هرکس امرخداوند وسنت نبی (ص )را خالصانه انجام دهد، آن شخص دردنیا و آخرت ازبدیها و شرها سالم و ایمن می ماند. (کاظمی، ص 199 ).

آداب سلام :

قرآن درمورد آداب سلام کردن در سوره نساء آیه 86 می فرماید :
«هرگاه شما را سلام دادند شما نیزباید با سلامی مانند آن یا بهترازآن پاسخ دهید که خداوند به حساب همه چیزخواهد رسید .» همچنین درسوره نورآیه ی 24 می فرماید : ...هرگاه بخواهید به خانه ای داخل شوید نخست سلام کنید که این سلام برکتی نیکو از جانب خداوند است ... (جعفری ،1384 ،ص 172)«دراحادیث،آداب فراوانی درباره ی سلام وارد شده ازجمله اینکه :
«سلام تنها مخصوص کسانی نیست که انسان با آنها آشنایی خاصی دارد ؛چنانکه در حدیثی ازپیامبر (ص )سوال شد،ای خیر العمل ؟ کدام عمل بهتراست فرمود:(تطعم الطعام و تقرء السلام علی من عرفت و من لم تعرف )اطعام طعام کن و سلام به کسانی که می شناسی و نمی شناسی بنما .(تفسیرنمونه، ج 4، ص 46 )دیگرآنکه ازعلامات انسانهای مومن سبقت درسلام است .
«امام حسن (ع )کریم اهل بیت می فرماید:من سه چیز را دوست دارم، (اطعام الطعام ،افشاءالسلام و صلوه اللیل و الناس نیام )و هیچکس نتوانست براین امام نوردرسلام سبقت بگیرد.(باقری، 1382، ص 71 )